“WarGames” (1983) filma ikusi nuenean, txundituta geratu nintzen ordenagailu batek beste bati konektatuta eskaintzen zituen aukerekin. Handik gutxira, ZX Spectrum dotore bat iritsi zen nire etxera (nire anaia zaharrenen eragina), eta aldizkarien bidez ikasten hasi nintzen. Orain, 2022an, atzera begiratzen dut, eta bokazio bat izan dudala esan dezaket. Nik uste dut belaunaldi oso bat dagoela, sareak, produktu eta zerbitzu digitalek, haien kontzeptuek eta ingeniaritzak osatzen duten guztiarengatik sortuak. Belaunaldi berriak bide berdinetik datoz? Ez dirudi.

Ez dago txosten asko bilatu beharrik gizarteak eta enpresek erronka zail bati aurre egin behar diogula ohartzeko: gero eta profesional gutxiago izango ditugu hurrengo hamar – hamabost urteetan. Demografiari, nesken artean STEMen bokaziorik ezari eta ingeniaritzetan edo oro har maila teknikoetan bokaziorik ezari lotutako erronka orokorra dugu, generoa edozein dela ere.

Nola bizi dute mehatxu hau inguruko enpresek? Ez dute arazo bera enpresa handiek, ertainek edo txikiek. Kontua ez da batzuek arazo larri samarrak izatea, enpresaren eskalaren araberako arazoak dira:

Enpresa handia: Produktu edo zerbitzu digitalekin lotutako negozio eredua duen enpresa handi baten ezaugarri bat urte desberdinetako zikloetan enplegua errez sortu edo errez suntsitzeko joera da. Enpresa horiek argi eta garbi jasaten dituzte ekonomia-zikloak, negozioan haran sakonak dituzte bezeroek inbertitzeari uzten diotenean, eta eskaera gailurrak digitalizazioa giltzarri bihurtzen denean. Ziklo horiek leialtasun arazoak sortzen dituzte enpresarekin, batez ere krisi batek lanpostuak nabarmen suntsitzen dituenean. Ondorioz, nahiko ohikoa da langileak enpresa baten eta bestearen artean aldatzea, zikloa eskaera handikoa denean, arduradunen etsipenerako. Gainera, telelana softwarearen garapenean edo sistemen administrazioan sartzen denean, ezegonkortasuna izugarria da.

Enpresa ertaina: ez da harritzekoa tamaina ertaineko enpresa batek, produktu edo zerbitzu digitalekin, oso fenomeno bereziren bat izatea, hazkunde zikloarekin lotua. Denbora laburrean txiki izatetik ertain izatera igaro ziren enpresak aurkitu ohi dira. Kasu horietan, enpresaren adin-piramideak argi eta garbi erakusten du hazkunde handiko urteak noiz gertatu ziren. Hasierako hazkuntza-fasean parte hartu zutenen segida da erronka, eta askotan, aldaketako mailakatzea arazo larria da. Momentu jakin batetan plantilla gaztea zen, baina urteak pasa ahala zahartzea gertatzen da, eta langile historikoak ondo merezitako erretiroan pentsatzen ari dira. Ordezkapenak bilatu behar direnean, ez dira agertzen. Krisia.

Enpresa txikia: ez da izaten erakargarritasun faltaren arazorik, batez ere erronka interesgarriak lantzen dituzten enpresa digital txikietan. Baina muturreko mendekotasunaren arazoa agertzen da, espezialista bat edo bi funtsezkoak direlako. Enpresa uzten badute egiturazko arazo larriak sortzen dira. Ez da harritzekoa produktu edo zerbitzu digitala duen enpresa txiki batek krisi larria izatea funtsezko pertsona bakar baten irteeragatik. Kasu horietan, ordezkapena, kasu askotan, harreman familiar edo pertsonaletatik etortzen da. Hala ere, espezializazioa ez transmititzeko arriskua garrantzitsua da enpresa txiki batentzat.

Horrez gain, epe ertain edo luzera perspektibarik gabe adituak erakartzen dituzten finantziazio-errondak dituzten startupen efektua, edo telelana iristean (gelditzeko), edozein tokitako enpresak tokiko espezialistengana iristeko aukera ematen baitu, eta horrek ezinezko egiten dio tokiko enpresari talentuaren alde lehiatzea.

Eta ekaitz perfektua deskribatzen amaitzeko, teknologiatik bertatik datozen bi erronka:

Gure gizarteak eta enpresek erabiltzen dituzten milaka eta milaka sistema barnean dituzten teknologia zaharren erronka. Zaharkituta geratzen ari diren milaka aplikazio, erraz aldatu ezin direnak (edo ekonomikoki bideragarria). Erronka horretan lan egiten duten nitxo-enpresa batzuk ditugu baina… hau hasi besterik ez da egin. Sistema horiek garatu zituzten pertsonak erretiratu egingo dira, eta haiekin batera haien berri izan dutenak.

Teknologia berrien erronka: Adimen artifiziala, datu masiboak, zibersegurtasun aurreratua, teknologia kuantikoak… Egia da errazagoa dela jendea erakartzea teknologia berrietan lan egiteko, zaharretan baino, baina aldaketaren abiadura eta ingeniari berriak sortzeko gaitasuna alderantziz proportzionala da.

Bestalde adimen artifizialaren eragina lan merkatuetan eztabaida asko sortzen duen gaia da. “World Economic Forum”-en kalkuluen arabera herrialde aurrratuen kasuan 2025erako 85 milioi lanpostu gizakien eta makinen artean lekuz alda daitezke, eta 97 milioi lanpostu sor daitezke langileen, makina eta algoritmoen arteko lan-banaketa berrira hobeto egokitutako funtzio berriak agertu ondoren. Jakina, AA-ak lanpostuak ezabatzeaz gain, lanpostu berriak sortuko ditu, horien kalitatea eta eskainitako zerbitzuen kalitatea hobetuz. AA-k aukera ematen die langileei zeregin errepikakorrak alde batera uzteko eta langileari laguntzeko tresna gisa jarduteko, langilea zeregin garrantzitsuagoetan, atseginagoetan eta balio erantsi handiagokoetan zentratu ahal izan dadin.

Bokazio-arazoa da? Demografia-arazoa da? Genero-arazoa da? Lanak eta soldatak ez dira erakargarriak? Dena batera dela ematen du, eta, seguruenik, asmatzeko gai ez naizen beste gauza batzuk. Irtenbideak? Aurkitu egin behar ditugu.